RENESANS

Renesans (odrodzenie, w Europie XV–XVI w., w Polsce szczyt przypada na XVI w.) to epoka powrotu do źródeł starożytności i odrodzenia się wiary w możliwości człowieka. Po wiekach teocentryzmu nastał antropocentryzm – zainteresowanie skupia się na człowieku, jego godności i potencjale. Renesansowy humanizm głosił hasło „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce” (Terencjusz) – propagując wszechstronny rozwój osobowości. Był to okres odnowy kultury w duchu grecko-rzymskim: twórcy świadomie nawiązywali do antyku, przejęli klasyczne ideały piękna, harmonię i proporcje, ale też docenili życie doczesne i zmysłowe przyjemności (w odróżnieniu od średniowiecznego umartwiania się). W centrum renesansowej filozofii stoi człowiek wolny i twórczy, mogący kształtować swój los (Pico della Mirandola głosił, że człowiek jest kowalem własnego losu – może wznieść się na poziom aniołów lub upaść do zwierzęcości). Znaczący jest rozwój nauki: wynalazek druku (ok. 1450), odkrycia geograficzne (Kolumb 1492, Magellan), rewolucja kopernikańska (1543 – dzieło Kopernika o heliocentryzmie) – wszystko to budziło optymizm poznawczy i wiarę w postęp. Jednocześnie renesans charakteryzował się reformacją – ruchem odnowy religijnej zapoczątkowanym przez Marcina Lutra (1517), co doprowadziło do powstania protestantyzmu i wojen religijnych, ale również do ożywionej dyskusji o moralności Kościoła. W Polsce jednak XVI wiek był czasem tolerancji religijnej (słynna Konfederacja warszawska 1573 zapewniająca pokój między wyznaniami) – pozwoliło to na rozwój myśli różnorodnej (działali zarówno katoliccy humaniści, jak i ariańscy myśliciele).

Wartości i idee epoki

Renesans cenił harmonię i umiar – odrodził stoickie ideały równowagi ducha. W filozofii dominowało hasło „złotego środka” oraz wiara w ład (kosmos jako racjonalny, uporządkowany przez Boga). Jednocześnie propagowano ciekawość świata i człowieka – stąd rozwój literatury podróżniczej, zainteresowanie różnymi kulturami (Montajne pisał eseje o świecie, co zapowiada oświeceniowe idee). Wielką wartością stała się edukacja – ideał człowieka renesansu to człowiek wykształcony wszechstronnie (uczony, artysta i dworzanin w jednym). W literaturze pojawił się ideał obywatela-patrioty (pisarze, np. Jan Kochanowski, angażowali się w sprawy państwa – Odprawa posłów greckich jest głosem obywatelskim o Rzeczypospolitej). Rozwija się też krytycyzm wobec nadużyć – np. satyry Reja i Frycza Modrzewskiego krytykują wady szlachty i duchowieństwa, wskazując ideały sprawiedliwości i zgody. Humanizm podkreślał godność i piękno człowieka – stąd w poezji i sztuce częste opisy uroków natury i życia ziemskiego (pochwała buccolicum – życia wiejskiego u Kochanowskiego, radości biesiady). W myśli politycznej pojawił się postulat dobro wspólnego (Rzeczpospolita miała być państwem prawa i zgody narodowej – to postulował Andrzej Frycz Modrzewski w dziele „O poprawie Rzeczypospolitej”). Religijność renesansowa, choć silna, nabrała bardziej refleksyjnego i osobistego charakteru – przykładem Psalmy Kochanowskiego, który przekłada biblijne pieśni na język ojczysty, łącząc wiarę z artyzmem słowa. Pod koniec XVI w. następują jednak pierwsze oznaki kryzysu harmonijnej wizji – twórczość np. Mikołaja Sępa Szarzyńskiego zdradza niepokoje metafizyczne (walka z szatanem i własnymi słabościami, co zapowiada barokową tematykę). Ogólnie jednak renesans to epoka wiary w możliwość pogodzenia sprzeczności – bycia dobrym chrześcijaninem i cieszenia się życiem, korzystania z nauki i pozostawania pobożnym.

Tabela z filozofią epoki (bez uwzględnienia powracających nurtów z antyku – epikureizmu, platonizmu, stoicyzmu

Nazwa myśli filozoficznej	Przedstawiciel	Utwór z podstawy programowej	Definicja nurtu	Nawiązanie w innej epoce (2-3 zdania)
Humanizm	Erazm z Rotterdamu / Mikołaj Rej / Jan Kochanowski	„Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja (fragmenty)	Nurt stawiający w centrum zainteresowania człowieka, jego godność i możliwości. Kładzie nacisk na wszechstronną edukację, moralność i rozwijanie potencjału jednostki.	W oświeceniu doceniano rozum i edukację, kontynuując humanistyczne przekonanie o sile ludzkiego umysłu. Pozytywizm również nawiązywał do idei poprawy człowieka i społeczeństwa przez wiedzę i pracę.
Antropocentryzm	Giovanni Pico della Mirandola (wł. myśliciel) / Jan Kochanowski (w poezji)	„Pieśni” Jana Kochanowskiego (np. „Czego chcesz od nas, Panie…”)	Pogląd stawiający człowieka w centrum wszechświata i uwydatniający jego wolną wolę oraz godność. Zakłada, że człowiek jest twórcą własnego losu i może wpływać na rzeczywistość.	W romantyzmie wywyższono rolę wybitnej jednostki (bohatera, poety), co odwołuje się do idei silnego, wyjątkowego człowieka. W Młodej Polsce kontynuowano fascynację kondycją ludzką, skupiając się na psychice i twórczej sile artysty.
Makiawelizm	Niccolò Machiavelli	„Książę” (fragmenty w podręcznikach)	Teoria polityczna i etyczna głosząca, że władca powinien kierować się przede wszystkim skutecznością i dobrem państwa. Cel uświęca środki, a moralność jest podporządkowana politycznej racji stanu.	W baroku i oświeceniu analizowano makiawelizm pod kątem moralności i racji stanu. We współczesnej publicystyce termin ten często pojawia się jako synonim cynicznej, bezwzględnej polityki.

Lektury obowiązkowe (podstawa programowa):

• Jan Kochanowski – Pieśni (wybrane), Treny (IX, X, XI, XIX), Psalmy (wybrane), Odprawa posłów greckich. Jan Kochanowski to najwybitniejszy poeta polskiego renesansu, nazywany „ojcem literatury polskiej”. Jego pieśni nawiązują do horacjańskiej tradycji – łączą refleksję filozoficzną z codziennym doświadczeniem. Przykładowe utwory: Pieśń IX z księgi I (rozpoczynająca się od słów „Chcemy sobie być radzi?”) zawiera pochwałę stoickiego spokoju i niezależności od Fortuny (losu) – podmiot liryczny radzi cieszyć się tym, co daje każda chwila, bo szczęście bywa kapryśne. Pieśń V z księgi II („O spustoszeniu Podola”) to z kolei przykład utworu obywatelskiego – lamentuje nad stratą Podola zajętego przez Tatarów i wzywa szlachtę do zgody i obrony ojczyzny (ważny motyw patriotyczny). Kochanowski w pieśniach propaguje umiarkowanie, cnotę, patriotyzm i carpe diem równocześnie – np. Pieśń II z księgi I (Serce roście patrząc na te czasy) raduje się pięknem wiosny, ale przypomina o zmienności losu. Jego psalmy (np. Psalm 13 „How long, O Lord” w przekładzie – „Boże, coś mnie tak zelo opuścił?” – pyta Boga w strapieniu, Psalm 47 – chwali Boga jako króla narodów) to tłumaczenia i parafrazy biblijne, które świadczą o tym, jak renesans starał się połączyć wiarę z poezją ojczystą. Psalmy Dawidowe Kochanowskiego (1579) to wyraz indywidualnej pobożności humanisty – Bóg jest tam często przedstawiany jako dobrotliwy ojciec i opiekun. Najbardziej osobistym dziełem Kochanowskiego są „Treny” – cykl 19 pieśni lamentacyjnych napisanych po śmierci jego ukochanej córki Urszulki. W Trenie IX poeta przeżywa kryzys swojej wiary stoicko-epikurejskiej (kwestionuje wartość mądrości – „Fraszka cnota!” – skoro i tak cierpienie dotyka sprawiedliwego), Tren X to dramatyczne wołanie ojca szukającego zmarłego dziecka „gdzieśkolwiek jest” (szereg pytań retorycznych, czy w raju, czy w czyśćcu, czy wcielona w ptaka?), Tren XI wyraża najgłębszą rozpacz i zwątpienie (pojawia się bunt: „gdzież jest ta nauka, którą przed laty / chłonęli my?” – zakwestionowanie dotychczasowych ideałów). Tren XIX (znany też jako „Sen”) przynosi ukojenie – Kochanowski przedstawia wizję snu, w którym matka poeta (wraz z Urszulką) pociesza go, każąc zaufać Bogu i pogodzić się z losem. Treny są arcydziełem kunsztu poetyckiego (rozmaitość form retorycznych, styl wysoki) i głębokiej introspekcji – pokazują przełom: humanista staje wobec bólu, którego nie potrafi ukoić filozofią. Ostatecznie jednak odnajduje ukojenie w miłości rodzinnej i wierze (Tren XIX). Treny Kochanowskiego ustanowiły nowy gatunek literacki w języku polskim i do dziś poruszają autentyzmem emocji. Z kolei „Odprawa posłów greckich” (1578) to dramat (tragedia humanistyczna) wzorowany na antycznych sztukach, a nawiązujący do mitu wojny trojańskiej. Przedstawia historię z „Iliady”: narada trojańska, czy wydać Helenę posłom greckim czy zatrzymać ją u Parysa – Trojanom brak jednomyślności, zwycięża głos Parysa i Helena zostaje, co prowadzi do wojny. Kochanowski napisał ten utwór jako aluzję polityczną do sytuacji Polski (słabość wewnętrzna, prywatę możnych i groźby zewnętrzne). Zawiera on słynne słowa Ulissesa: „O nierządne królestwo i zginienia bliskie, / gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsce…” – krytykę przekupstwa i anarchii, co czytelni współcześni odczytywali jako przestrogę dla Rzeczypospolitej szlacheckiej. Utwór jest napisany wersetem dramatycznym (zachowuje trzy jedności, występuje chór trojańskich starców komentujący akcję jak w tragedii greckiej). Odprawa posłów greckich to pierwsza polska tragedia o wysokich walorach literackich i ważnym przesłaniu patriotycznym: nawołuje do kierowania się dobrem państwa ponad prywatę.
• Piotr Skarga – Kazania sejmowe (fragmenty). Piotr Skarga (kaznodzieja królewski Zygmunta III Wazy) zasłynął Kazaniami na sejmie (1597), które są zbiorem kazań parenetycznych, tzn. napominających, skierowanych do polskiej szlachty i senatorów. W swoich kazaniach Skarga przestrzega Rzeczpospolitą przed upadkiem moralnym i politycznym, posługując się metaforą Ojczyzny jako chorej matki. Najsłynniejsze jest pierwsze Kazanie o miłości ku ojczyźnie, w którym Skarga mówi, że ojczyzna jest jak okręt: gdy tonie, wszyscy powinni go ratować bez sporów. Skarga wylicza „sześć chorób Rzeczypospolitej” (m.in. brak jedności religijnej – potępia różnowierców, bunt przeciw królowi, niesprawiedliwość społeczną, prywatę magnatów) i apeluje o reformy i nawrócenie moralne. Styl jego kazań jest gwałtowny, emocjonalny i obrazowy – używa wielu porównań (np. ojczyzna jako tonący okręt, państwo jako ciało z organami). Wykorzystuje chwyt auditoryjny – apostrofy do słuchaczy, pytania retoryczne, wykrzyknienia – co czyni tekst żywym i perswazyjnym. Kazania sejmowe łączą elementy politycznego traktatu i kazania religijnego: Skarga jako jezuita pragnie umocnić katolicyzm (krytykując innowierców) i jednocześnie naprawić państwo. Jego wizja jest mesjanistyczna – wierzy, że jeśli Polacy się nie opamiętają, Bóg ukarze ojczyznę (co potem odczytywano jako proroczą zapowiedź rozbiorów). Dla literatury polskiej Kazania stały się wzorem oratorskiej polszczyzny; fragmenty (np. o okręcie) są cytowane do dziś, gdy mowa o trosce za losy kraju.
• Mikołaj Sęp-Szarzyński – wybrane wiersze (często zaliczany jako poeta przełomu renesansu i baroku). Choć Sęp-Szarzyński nie był wymieniony w obowiązkowych lekturach podstawy na poziomie podstawowym, to jego twórczość jest ważna dla zrozumienia schyłku renesansu. Najsłynniejszy jest Sonet IV („O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”), gdzie poeta opisuje wewnętrzną walkę człowieka z pokusami i złem. Ukazuje on rozdwojenie humanisty: z jednej strony docenia piękno świata, z drugiej widzi jego przemijalność i złudność. Wiersz kończy się deklaracją, że prawdziwym pokojem jest tylko Bóg. Sęp-Szarzyński wprowadza do polskiej poezji ton metafizyczny i paradoksalny styl (zawiła składnia, oksymorony – np. „pokój – szczęśliwość, ale bojowanie – byt nasz podniebny” – paradoks, że życie jest walką). Jego poezja przygotowuje grunt pod barokowy konceptyzm, ale zarazem jest ostatnim dźwiękiem rozterek renesansowego umysłu, który traci harmonię i pewność. Sęp-Szarzyński nie był może omawiany tak szczegółowo na poziomie podstawowym, ale warto go pamiętać jako przykład niepokoju myśliciela końca epoki odrodzenia.
• William Szekspir – Makbet, Romeo i Julia – chociaż Szekspir to angielski dramaturg z przełomu XVI i XVII w., często zalicza się go jeszcze do szeroko rozumianego renesansu (w literaturze angielskiej to okres elżbietański, łączący cechy renesansu i rodzącego się baroku). Makbet to tragedia o żądzy władzy: rycerz Makbet za namową żony i pod wpływem przepowiedni czarownic zabija króla, by zająć tron Szkocji, po czym pogrąża się w zbrodni i obłędzie. Utwór ukazuje mechanizm korupcji moralnej – ambicja przeradza się w tyranię, a zbrodnia rodzi kolejne zbrodnie. Szekspir mistrzowsko portretuje psychologię postaci (np. słynna scena plamy krwi – Lady Makbet w obłędzie widzi na rękach niewidzialną krew, której nie może zmyć – symbol niezgładzonej winy). Makbet porusza też motyw przeznaczenia vs wolnej woli: czy bohater musiał wypełnić przepowiednię, czy sam dokonał wyboru zła? Język utworu jest bogaty w symbole (noc, krew, zjawy) i dramatyczny (monologi Makbeta o pustce życia – „Życie jest cieniem ruchomym…”). Romeo i Julia natomiast to tragiczna historia dwojga młodych kochanków z Werony, których miłość skazana jest na klęskę z powodu konfliktu między ich rodami (Montekich i Kapuletich). Ta tragedia stała się archetypem miłości romantycznej – silniejszej niż nienawiść otoczenia i śmierć. Styl Szekspira łączy wzniosłość z potocznością – postacie książąt mówią poetyckimi tiradami, słudzy żartują językiem plebejskim. Szekspir wprowadził na scenę renesansową realizm psychologiczny, ironię i mieszanie tonów (w Makbecie wśród poważnych scen znajdziemy moment komicznej ulgi – pijany Odźwierny). Jego dzieła przekraczają ramy klasycznych reguł (łamią zasadę 3 jedności, łączą tragizm z komizmem) i są wyrazem przełomu estetycznego: od wiary w harmonię do ukazywania pęknięć i sprzeczności świata – dlatego Szekspir jest często uznawany za prekursora barokowej wizji teatru życia. Niemniej, obecność Szekspira w kanonie szkolnym jest ważna, bo pokazuje uniwersalność renesansu w całej Europie i dostarcza wzorców analizy dramatów (monolog, tragizm postaci, konstrukcja akcji).
• Molier – Skąpiec – Molier (Jean-Baptiste Poquelin) to dramaturg francuski XVII-wieczny, formalnie już okres baroku i klasycyzmu francuskiego, ale Skąpiec (1668) często omawiany bywa przy przejściu do oświecenia jako zapowiedź komedii klasycystycznej. Skąpiec to komedia obyczajowa o Harpagonie, chorobliwie skąpym człowieku, który dla pieniędzy zdolny jest do najdziwniejszych posunięć (chce ożenić swoje dzieci wbrew ich woli, by nie płacić posagu, a sam planuje poślubić młodą dziewczynę, by nie angażować posagów). Utwór obnaża władzę pieniądza nad ludźmi i śmieszy przerysowaniem wady skąpstwa (Harpagon to postać karykaturalna, np. jego słynna kwestia: „Ośmielam się prosić, oddajcie mi moją szkatułkę!” gdy myśli, że stracił ukochany kufer z złotem). Molier wpisuje się w ideały klasycyzmu: Skąpiec zachowuje jedność czasu, miejsca i akcji, a styl jest stosowny – bohaterowie mówią językiem adekwatnym do stanu, nie ma tu metafizycznej głębi, jak u Szekspira, raczej dominują celne dialogi, komizm sytuacyjny i słowny. Molier przekazuje oświeceniową w duchu wartość rozumu i umiaru – skrajność (w tym wypadku skąpstwo) prowadzi do absurdów i konfliktów, co należy napiętnować. Skąpiec jest reprezentatywny dla nurtu literatury dydaktycznej, która bawiąc – uczy (wady ludzkie wyszydzone dla poprawy obyczajów). W kontekście renesansu i baroku można traktować Moliera jako pomost: korzysta z formy wypracowanej w renesansie (komedia erudycyjna, inspiracje Plautem z antyku) i przygotowuje grunt dla satyry oświeceniowej. W kanonie szkolnym Skąpiec jest często omawiany, bo uczy analizy komedii i rozpoznawania komizmu oraz daje wgląd w mentalność epoki absolutyzmu (Harpagon to także alegoria chciwego mieszczanina tamtych czasów).

Inne utwory epoki (reprezentatywne przykłady):

• Mikołaj Rej – „Krótka rozprawa między trzema osobami: Panem, Wójtem a Plebanem” – pierwszy znaczący pisarz, który tworzył wyłącznie po polsku (stąd słynne motto Reja: „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”). Krótka rozprawa (1543) to dialog satyryczny między przedstawicielami szlachty (Pan), chłopów (Wójt) i duchowieństwa (Pleban). W utworze każda z postaci wzajemnie oskarża się o przywary: szlachcic – że chłopi krnąbrni, ksiądz – że szlachta nieskora do datków, chłop – że jest uciskany podatkami przez obie warstwy. Rej w ten sposób demaskuje nadużycia społeczne: wytyka chciwość księży, nieróbstwo szlachty i ucisk chłopa. Czyni to językiem barwnym, dosadnym, pełnym przysłów i humoru. Utwór nie jest obowiązkowy w nowej podstawie, ale warto go kojarzyć jako pierwszy ważny głos polskiego piśmiennictwa społecznego – Rej niejako zapoczątkował tradycję polskiej literatury zaangażowanej i pisanej językiem ojczystym. Jego styl cechuje „rustykalność” – upodobanie do wiejskich realiów, potocznej mowy – co czyni go przystępnym. W dobie matury znajomość choćby paru faktów o Reju (pierwszy literat piszący po polsku, utwory: Krótka rozprawa, Żywot człowieka poczciwego – poradnik ziemianina, Figliki – żartobliwe wierszyki) może przydać się do wzbogacenia wypowiedzi.
• Andrzej Frycz Modrzewski – „O poprawie Rzeczypospolitej” (fragmenty) – wybitny pisarz polityczny polskiego renesansu, głos reformatora społecznego. Dzieło (1551–1554, pisane po łacinie, ale znane w przekładach) analizuje różne aspekty funkcjonowania państwa: obyczaje, prawa, szkoły, Kościół, wojsko. Modrzewski postuluje m.in. równość wszystkich stanów wobec prawa (śmiała teza, bo wówczas szlachta miała przewagę sądową nad mieszczanami i chłopami), reformę szkolnictwa i moralne odrodzenie duchowieństwa. Był to program utopijny jak na swoje czasy, ale świadczy o nowoczesnym myśleniu. Modrzewski wierzył w zgodę narodową i sprawiedliwość jako fundament silnej Rzeczypospolitej. Jego styl – traktatowy, logiczny, oparty na autorytetach (cytaty z Biblii, Ojców Kościoła) – różni się od literackich form poetyckich, ale to ważny dokument polskiego humanizmu obywatelskiego. Myśl Modrzewskiego przypominali później pozytywiści (idea pracy organicznej i równości obywatelskiej ma tu prekursora). W kontekście epoki warto go pamiętać jako polski odpowiednik takiej refleksji, jaką na Zachodzie prezentował Tomasz Morus („Utopia”) czy Machiavelli („Książę” – acz ten drugi w innym duchu, bardziej cynicznie o władzy).
• Francesco Petrarka – „Sonety do Laury” – zbiór miłosnych wierszy włoskiego poety (XIV w., czyli prekursora renesansu). Petrarka opiewa w nich idealizowaną ukochaną Laurę, łącząc zmysłową fascynację z duchowym uwielbieniem. Petrarkizm (styl wzorowany na tych sonetach) stał się modny w całej Europie – charakteryzuje się wysublimowanym językiem uczuć, metaforami blasku (Laura porównywana do anioła, słońca, cnoty, a jednocześnie niedostępna). W literaturze polskiej ślady petrarkizmu widać u Jana Kochanowskiego (cykl „Sonety” – młodzieńcze utwory, czy niektóre pieśni miłosne) i zwłaszcza później u poetów baroku. Wspominając renesans, można nadmienić, że nastąpił rozwój nowych gatunków lirycznych – właśnie sonetu (Petrarka, potem Sęp-Szarzyński), fraszki (epigramaty Kochanowskiego) czy trenów (Kochanowski).
• Miguel de Cervantes – „Don Kichot” – powieść hiszpańska (1605/1615) uważana za przełom między renesansem a barokiem, ale genezą tkwiąca w schyłku renesansu. Opowiada o szlachcicu, który naczytawszy się romansów rycerskich, postanawia zostać wędrownym rycerzem i wyrusza w świat ze swoim giermkiem Sancho Pansą. Jego misje są groteskowe (walka z wiatrakami wziętymi za olbrzymy stała się symbolem „walki z urojonymi wrogami”), a ideały zderzają się z brutalną rzeczywistością. Don Kichot jest satyrą na dawne romanse rycerskie i jednocześnie hołdem dla marzycielstwa. Dzieło to bywa wspominane na maturze jako koniec pewnej epoki heroicznych ideałów – Don Kichot symbolizuje zderzenie idealizmu z realnością, co jest też losem ideałów renesansowych w świecie po renesansie. Sam termin „donkiszoteria” wszedł do języka potocznego jako postawa szlachetna, lecz oderwana od rzeczywistości.

Najważniejsi twórcy i cechy stylu renesansowego

Renesans w Polsce to przede wszystkim Jan Kochanowski – wszechstronny poeta (fraszki, pieśni, treny, psalmy, dramat), mistrz języka polskiego, który udowodnił, że nasz język nadaje się do wyrażenia najsubtelniejszych treści. Jego styl cechuje harmonia, jasność i muzykalność wiersza sylabicznego, bogactwo form (od żartobliwej fraszki po poważny tren) oraz erudycja (mnóstwo odwołań do mitologii, Biblii, filozofii). Obok niego Mikołaj Rej – prozaik i poeta, który wniósł styl bardziej potoczny, sowizdrzalski, pełen humoru i chłopskiej mądrości; jego polszczyzna jest żywa, przysłowiowa (wiele powiedzonek z Reja przetrwało jako przysłowia). Andrzej Frycz Modrzewski i Stanisław Orzechowski (polemista polityczno-religijny) to przykład, że literatura służy też debacie publicznej. Jakub Wujek zasłynął przekładem Biblii na polski (1599) – to ważny pomnik języka tej epoki. Szymon Szymonowic wprowadził sielankę (tom „Sielanki” 1614; np. sielanka „Żeńcy” pokazują dwie wiejskie kobiety przy żniwach, realizm społeczny). We Włoszech i Francji kluczowymi postaciami byli Dante, Petrarka, Boccaccio (twórca Dekameronu – zbioru nowel), François Rabelais (satyryczna powieść „Gargantua i Pantagruel” – śmiała i rubaszna krytyka średniowiecznych porządków). W Anglii – oprócz Szekspira – Thomas More (Morus) ze swoją „Utopią” – wizją idealnego państwa. Charakterystyczny styl renesansu to odwoływanie się do antyku: np. formy literackie jak oda, tren, epigram, dialog platoński, tragedia antyczna – zostały wskrzeszone i przystosowane do nowych treści. Język staje się bogatszy, ale wciąż klarowny – unika się nadmiernej ozdobności (to dopiero barok przesadzi). Ważną cechą jest rygor kompozycji: epoka lubi ład – np. w architekturze dominują symetria i kolumny antyczne; w literaturze – budowa utworów jest przemyślana (cykle sonetów, ciągi trenów). Wiersz polski ukształtował się jako sylabiczny (stała liczba sylab w wersie, średniówka – to zasługa Kochanowskiego). Pisarze renesansu, będąc erudytami, często pisali też w łacinie (Kochanowski tworzył też po łacinie pieśni i elegie; Frycz Modrzewski pisał traktaty po łacinie) – ale rola języków narodowych rosła. Ogólnie renesansowy styl można określić jako klasyczny umiar połączony z żywością obserwacji: twórcy starają się odwzorować rzeczywistość (mimesis) i jednocześnie nadać jej piękną formę. Późniejsze epoki wielokrotnie wracały do renesansu jako wzoru harmonii (np. klasycyzm oświeceniowy widział w nim inspirację), a jego pojęcia (humanizm, antropocentryzm) stały się fundamentem kultury europejskiej.

Protokół 30% czyli wszystko czyli rzeczy, bez których nie możesz przeklikać dalej